REGEST MABILLE: Notice contenant le récit des causes pour lesquelles Raoul fils de Foucard, archevêque de Tours, surnommé ennemi de Dieu, fut expulsé de l’archevêché de Tours par ordre du roi Philippe et des faits qui ont suivi. Raoul avait été nommé légat en Aquitaine avec Amat évêque d’Oleron, et Hugues de Die, il voulut exiger des chanoines de Saint-Martin qu’on le reçut dans leur église avec les honneurs dus seulement aux têtes couronnées, les chanoines refusèrent, de là naquit une longue querelle. Raoul porta ses plaintes à Rome on il dépêcha un envoyé nommé Renaut de Chanceaux, demandant l’excommunication contre les chanoines. Grégoire VI refusa après examen de la cause et approuva même la conduite des chanoines. Repoussé de ce côté, Raoul se loignit aux légats Amat et Hugues de Die, ennemis du roi et qui ne cherchaient qu’à fomenter des troubles dans le royaume. Le roi ordonna à Foulques Rechin comte d’Anjou de chasser Raoul de son siège. L’archevêque espérant confondre tous ses ennemis excommunia lui-même les chanoines de Saint-Martin, le comte Foulques et tous ses adhérents, mais le roi Philippe fit déposer Raoul, et les chanoines n’en continuèrent pas moins comme par le passé à célébrer tous les offices divins.
Datierung: MABILLE: 1081
EDITION: Gallia christiana, qua series omnium archiepiscoporum episcoporum et abbatum Franciae, vicinarumque ditionum, ab origine ecclesiarum, ad nostra tempora per quatuor tomos deducitur, Paris 1656 (Gallia Christiana 1), S. 762-763.
Anno ab Incarn. 1081. eiectus fuit Radulfus Fulcardi filius, ab Archiepiscopatu Turonensis Ecclesiae expellente eum Philippo Rege Francorum, cuius erat periurus, quia favebat Amato et Hugoni Diensi Episcopo, legatis Romanae Ecclesiae, qui regionis suae Episcopatus auferre sibi subdole moliebantur. Quapropter praedictus Radulfus ad Curiam Regis ab ipso Rege fide et iuramento coniuratus, ut de hac re iustitiam sibi faceret, ire non ausus est. Unde Rex contra eum ira commotus, Fulconem Andeg. et Turonensium Comitem fide et iuramento monuit, ut omnia ad Turonensem Episcopatum pertinentia invaderet propter iniurias quas Regi, maxime autem Ecclesiae Canonicisque S. Martini Radulfus Dei inimicus intulerat: postquam vero expulsus est a Sede Episcopatus sui, ille execrabilis homo, fax furoris, fomentum facinoris, adversarius iustitiae, filius superbiae, virus suae invidiae in nos effudit, per Amatum, suum dico, non nostrum nos accusavit, quin etiam ad nostrae summum dedecus Ecclesiae, ipse Deus invidiae, puteus perfidiae, Ecclesiae nostrae adversarius, veritatis inimicum, pecuniae servum, arrogantiae filium Amatum Turonum conduxit: Et postea misit Romam ad Papam Gregorium septimum qui prius vocatus erat Hildebrannus, quendam Clericum suum, qui ei aliis omnibus discedentibus solus adhaeserat, cui nomen Raginaldus de Cancellis: hic loquutus est cum Papa in die 3. Cal. Iulii festo Petri et Pauli, monuitque eum ex parte Episcopi sui, ut excommunicaret Clerum B. Martini et Comitem Fulconem Andeg. cum Turonico pago et Andegavino, pro eo quod eum expulerat de Archiepiscopatu suo, in quem non legitime nec canonice intronizatus fuerat. Quod in ipso die ordinationis eius Dominus Iesus manifesto revelavit signo, in eadem enim hora dum staret ante suam quam destructus erat Ecclesiam, clausa porta Archidiaconus interrogaret intus positus; Est ne pax? cecedit saxum magnum de muro super unum eorum qui stabat prope eum, qui statim mortuus est, neque in eo legaliter se egerat. Aderat autem ei ibi quidam Gratianus Palatinus laicus, qui propter optimum ingenii animum Apostolico carus, et acceptus multa et familiariter agebat cum eo, qui respiciens ad Papam; Ego, inquit domine, semel in illa Ecclesia B. Martini sui, cuius ut vere loquar, honestiores Clericos nunquam decentius per officia Clerica, persolventes Canonicos vidi: hoc Papa suscipiens, multi, inquit, praedecessores mei Gregorius, Sergius, Stephanus, Adeodatus, Leo, cum sibi subditis Ecclesiarum pastoribus, ab omni consuetudine, et ab omni subiectione, liberam et quietam fecerunt, et ut in perpetuum nullius dominationi Pontificis subdita foret Ecclesia illa sanxerunt, propter dignitatem tanti Confessoris, et ut illa sola foret Ecclesia Confessoris in tota Gallia quae nihil consuetudinis persolveret Pontifici, neque quidquam deberet illi, et sola Martyris S. Dyonissi decreverunt. Et cum tales tantique viri Catholici eam in tanta sublimitate firmaverint, qua auctoritate derogare quicquam ausus fuero ei, vel eam movere a statu tantae dignitatis? et respiciens Clericum quem miserat Episcopus: ut mihi ait, relatum est, et per te ego cognovi, tuus illi qui te hic frater misit Episcopus nimium est indiscretus, et ut planius dicam permaxime furibundus, nihilque pati praefinivit, nisi quod mens eius insana ei dictaverit, et propter hoc ab omnis conditionis hominibus odio meretur haberi. Neque enim quia con consentit ei Cleris B. Martini excommunicandus est, neque quia ab eis pompa solemni non est receptus Amatus Romanae Sedis Missaticus. Quem enim honorem mihi Ecclesiae tantae dignitatis Romano Pontifici ulterius reservare, si Legato nostro processionis gloriam exhiberet? Ego autem memini aliquando, tempore Victoris Papae Turoni moras fecisse in diebus Bartholomaei ipsius urbis Archiepiscopi, ad discutiendam causam fratris nostri B. et me honeste a Clericis S. Martini esse susceptum quoties volui, et communionibus illorum frequenter usum fuisse, non tamen processionem ab eis expetii, neque expetendam sensi, sed neque oblata est mihi. Caetera omnia eorum non ex debito, sed ex caritate communia habui. Praeterea Stephanus in diebus Nicolai II. Romanae Sedis Pontificis ad easdem partes missus est, vices acturus Apostolicas, vir maximae auctoritatis. Qui neque processionem Canonicorum B. Martini fieri sibi postulavit, neque processionem Canonicorum B. Martini fieri sibi postulavit, neque postulandam eam censuit, quae scilicet si adeo improbus esset, iure potuisset negari. Quippe quae a Regibus Franciae et Apostolicis, ab ipsis Canonicis nunquam fit. Quem etiam quandiu ibi fuit honeste habuerunt, et sua maxima caritatis exhibitione largiti sunt. Idem Geraldo Episcopo Ostiensi, qui a nobis missus est in Gallias fecerunt. Reduco ad memoriam sanctae recordationis, et beatae memoriae virum Dominum Leonem IX. Papam praedecessorem nostrum, cuidam Canonico Preposito Carnotensi, in Synodo Romana super Clerum B. Martini proclamanti, quia cum cessaret vicinae Ecclesiae pro Gervasio Cenomanensi Episcopo, et Gaufrido Martello capto, ipse Clerus S. Martini servata suae Ecclesiae consuetudine cessare voluerit: et idcirco ex omni caret obnixe postulanti, se qui sibi consilium daret facturum usque in tertiam diem promisisse. Die igitur 3. coadunato consilio, se ab ipso B. Martino quia petitioni huic consentire animum induxerit, in somnis graviter increpatum fuisse palam omnibus retulit. Ipsique Carnotensi Clerico in his verbis respondit. Frater nolo inquietare B. Martinum. Huic responsioni Synodus tota assensum praebuit. Ego vero Amato Ellorensi Episcopo Legato nostro in partibus Aquitaniae, ne Ecclesiam S. Confessoris aliqua de causa sollicitare praesumeret, admonitus exemplo praedecessoris nostri Papae Leonis, recolens etiam caritatem et obedientiam quam mihi ipsi S. Rom. Eccl. in partes illas Legato cum pia devotione et caritativa largitione exhibuerunt, haec verba interdixi. Frater Amate, sic transeamus iuxta illam B. Martini Ecclesiam, quasi non videamus eam. Haec et his similia accusatori illi Papam Gregorium sanctae discretionis viru respondisse audivit quidam Clericus nomine Normannus, et multi laici peregrini, qui cum eo praesentes aderant. Hoc autem contigit temporibus istorum qui erant priores in Ecclesia B. Martini. Gauffridi Decani eiusdem Ecclesiae: Fratris Hamelini de Langiaco cognati germani Archiepiscopi: Reginaldi Thesaurarii filii Graeciae, qui eo tempore in hoc negotio tantum subvenit Ecclesiae, quantum umbra molendini, molentibus in eo, qui post Remensis Archieposcipus fuit: Gauffridi Cantoris avunculi Reginaldi Thesaurarii, qui postea Episcopus Andegavensis permansit: Beringarii Scholae Magistri: Roberti de Archiaco, qui multum valuit et corporis viribus et ingenio animi in hac tanta perturbatione: Fulcherii Subdecani: Petri Titionis, qui vigilanter et non tepide repugnavit, et totus et re et consulto, in protectione Ecclesiae, Hottonis Capicerii, Letardi Secretarii, Vuillelmi Corcerelli, Gauffridi de Aluia. Erat vero eo tempore Gauffridus Cantor B. Martini Decanus S. Mauricii: Burcardus Cantor et Magister Scholae et Archidiaconus et praepositus S. Mauricii erat praepositus S. Martini: Rannulfus maior Archidiaconus erat praepositus S. Martini: hic inutiliter vobis se semper agebat. Hoc tempore consilio filiorum sacerdotum qui erant Canonici in Ecclesiae S. Mauricii, dissipata est et destructa concordia omnis inter Episcopum civitatis et Clerum S. Martini. Et ut omnia simul concludam, inter nobiles ipsas duas Ecclesias haec a discordia orta est et invidia ipsorum civitatis, ita ut neque illi ad nos in processionem veniant, neque nos ad illos sicut antiqua consuetudo statuerat. Ipso anno ex communicavit Radulfus Archiepiscopus, et Amatus legatus populum Turonorum et Andegav. ab omni officio Christianorum. Et nos Canonici Sancti Martini celebravimus missam primo die rogationis ad S. Iulianum contra voluntatem eius, et altero die ad S. Mariam de Bellomonte, et omnes stationes sicut lex antiqua praeceperat. Vuillelmus etiam Bassus Capellanus S. Martini excommunicavit Radulfum Dei inimicum.